Wincenty Bałys (1906-1939), Ruiny zamku, 1939

olej, sklejka / 38 x 46 cm
42,5 x 50 cm, wymiary z ramą
sygnatura i data l.d.: ‘WBałys 1939.’
numer inwentarzowy: UK/kw/15/1/2020/a


POCHODZENIE:
twórca
kolekcja prywatna, Wadowice
kolekcja prywatna, Lubomierz

Wincenty Bałys, urodził się 6 października 1906 roku w Tomicach. Pierwszy kontakt z fachową sztuką Bałys miał w pracowni kamieniarskiej wadowickiego artysty rzeźbiarza Józefa Jury. W 1927 roku Wincenty Bałys przeniósł się do Krakowa, gdzie został przyjęty do Akademii Sztuk Pięknych jako „student nadzwyczajny” - ASP nie wymagała wówczas pełnego wykształcenia w zakresie szkoły średniej - liczyły się zdolności, a te Wicek miał bezsprzecznie. Pięć lat studiów było dla Bałysa okresem doskonalenia własnych umiejętności artystycznych. Studia ukończył w roku 1932, mogąc poszczycić się nauką u takich mistrzów jak Konstanty Laszczka czy Xawery Dunikowski. Z Krakowa wrócił na wadowickie Podstawie, gdzie wspólnie z Franciszkiem Suknarowskim, założył pracownię rzeźbiarską. Artysta stale się rozwijał, a asumpt do tego dawało barwne środowisko artystyczne Wadowic lat 20. i 30., skupione wokół górzeńskiego dworu Emila Zegadłowicza. Bałys był częstym gościem u piewcy Beskidów, który wkrótce stał się artystycznym mecenasem twórczości młodego rzeźbiarza. Spośród gości Zegadłowicza, Bałys miał okazję poznać tak uznanych twórców jak Zbigniewa Pronaszkę, Wojciecha Weissa, Ludwika Miskyego czy Vlastimila Hoffmana. Zacieśniał także kontakty z rodzimym kręgiem malarzy i rzeźbiarzy - Romanem Brańką, Ludwikiem Jachem, Michałem Kręciochem, Franciszkiem Suknarowskim i swym pierwszym mistrzem - Józefem Jurą. Obchody 25-lecia pracy twórczej Zegadłowicza i towarzysząca im wystawa regionalna, prezentowana w gmachu „Sokoła” (4 - 18 czerwca 1933 r.) stały się zaczątkiem działalności grupy artystów plastyków „Czartak II”. Grupa, której przewodził Bałys, swą nazwą nieprzypadkowo nawiązywała do zegadłowiczowskiego „Czartaka - Zboru Poetów w Beskidzie”. Bałys prezentował swoje artystyczne dokonania nie tylko w Wadowicach. Jego rzeźby eksponowano w Towarzystwie Sztuk Pięknych w Krakowie (lata 1934 i 1935), na wystawie w Wiśle (1936 r.), na Śląsku i na Targach Meblowych w Kalwarii Zebrzydowskiej. Niski, niepozorny, ale zawsze pogodny Wincenty Bałys był tytanem pracy.
Dużo rzeźbił - materiałem był nie tylko gips i glina, ale także drewno. Wykonywał też odlewy w brązie. Ponadto malował i rysował. Jego obrazy olejne, akwarele, pastele, grafiki, rysunki i szkice przedstawiają architekturę Wadowic i okolic, rodzinne Podstawie, a także pejzaże i portrety. Tworzył też na zamówienie - w jego pracowni powstawały obrazy, wazony, świeczniki, plafony i ozdobne bramy. Sporo projektował, a jednym z jego dzieł jest grobowiec rodziny Hommów na wadowickim cmentarzu. Krąg przyjaciół rzeźbiarza nie ograniczał się tylko do środowiska skupionego wokół Zegadłowicza. Byli wśród nich także gimnazjalni nauczyciele, m.in. Jan Sarnicki, Ludwik Jach czy Kazimierz Foryś. Wyjątkowe więzy przyjaźni - na gruncie wspólnie wyznawanych ideałów religijnych, patriotycznych i artystycznych - połączyły artystę z Mieczysławem Kotlarczykiem, nauczycielem, reżyserem i aktorem oraz Karolem Wojtyłą, młodym wówczas gimnazjalistą, poetą i dobrze zapowiadającym się aktorem. Po wybuchu wojny i zajęciu Wadowic przez Niemców, Wincenty Bałys zorganizował grupę konspiracyjną - komórkę organizacji „Orzeł Biały”, która została jednak zdekonspirowana, a jej członkowie aresztowani. Po brutalnym śledztwie, sąd skazał Bałysa i innych wadowickich konspiratorów na śmierć. Młodych patriotów zamordowano na tzw. „Glinniku”, w pobliżu kopca Kościuszki w Krakowie 22 grudnia 1939 r. Dzięki kolekcjonerskiej pasji Emila Zegadłowicza, część dzieł Wincentego Bałysa zachowało się w gorzeńskim „Murowańcu”, gdzie do dziś można je oglądać. Prace artysty znajdują się także w zbiorach Muzeum Miejskiego, Towarzystwa Miłośników Ziemi Wadowickiej oraz w kolekcjach prywatnych [na podstawie opracowania: Marcina Witkowskiego].